De daling van de kankerdiagnoses tijdens de covidpandemie - Mondelinge vraag aan minister Vandenbroucke

Commissie Gezondheid 28 februari 2023: 

20.01 Frieda Gijbels (N-VA):

Mijnheer de minister, nog niet zo lang geleden heb ik van u een antwoord gekregen op een schriftelijke vraag over de daling van het aantal kankerdiagnoses tijdens de covidpandemie. Ik vond het opvallend dat er vrij grote geografische verschillen waar te nemen waren. Terwijl er in de provincie Antwerpen in 2020 bijna geen daling van het aantal kankerdiagnoses werd vastgesteld, was er in de provincie Henegouwen een daling van bijna 10 %. Dat betekent 866 ontbrekende diagnoses. De Stichting Kankerregister kon niet meteen een verklaring geven voor de grote verschillen, maar ik meen dat het belangrijk is die te bekijken, daar er volgens mij wel lessen uit geleerd kunnen worden voor de toekomst.

Worden of werden die verschillen onderzocht? Is er een verklaring voor gevonden?

20.02 Minister Frank Vandenbroucke:

In antwoord op uw schriftelijke vraag werden de incidentiegegevens per provincie meegegeven voor het jaar 2020. Ik zal nu wat meer globale cijfers geven, op basis van het rapport van augustus 2022 van het Kankerregister, met de definitieve incidentiecijfers voor 2020.

In 2020 werden in België 68.782 nieuwe kankerdiagnoses gesteld. Vergeleken met 2019 is dat een afname met 3.260 diagnoses, een daling van 5 %.

Indien men de verwachte toename in diagnoses van +2 % in rekening brengt, gebaseerd op een groeiende en grijzende bevolking en op de eerdere stijgende trend in incidentie, werden er in 2020 ongeveer 4.400 minder kankerdiagnoses gesteld dan verwacht, een daling van 6 %.

Het rapport toont dus aan dat de cijfers van het incidentiejaar 2020 duidelijk beïnvloed werden door de covidpandemie in België. Die impact varieert sterk, afhankelijk van het geslacht, de leeftijd, de regio, de tumorlokalisatie, en de incidentietrends in de voorgaande jaren.

Ik kan u ook de gegevens per gewest geven. In 2020 werden 5.563 diagnoses gesteld in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 21.608 diagnoses in Wallonië, en 42.111 diagnoses in Vlaanderen. Ten opzichte van 2019 is dat een daling van het aantal diagnoses van 7 % in Brussel en in Wallonië, en van 3 % in Vlaanderen. Dat is wel een merkelijk verschil, vind ik.

Algemene verklaringen voor de daling van het aantal kankerdiagnoses in 2020, waarvan de impact per regio of provincie kan verschillen, kunnen gesitueerd worden in de tijdelijke afbouw en het uitstel van niet-essentiële zorg, de tijdelijke opschorting van de screeningsprogramma’s voor borst-, baarmoederhalskanker en colorectale kanker, met name tussen maart en mei 2020, uitstel van doktersbezoek bij vage of weinig hinderende klachten, en angst COVID-19 op te lopen bij een doktersbezoek.

De impact van oversterfte door COVID-19 op de incidentiecijfers, waarbij iemand sterft aan COVID-19, vooraleer men een kankerdiagnose kan krijgen, is volgens het Kankerregister beperkt gebleven. Deoversterfte was het hoogst bij de 80-plussers, maar ook in die leeftijdsgroep kon dat minder dan 200 van de vele uitgestelde diagnoses verklaren.

Specifiek voor colorectale kanker geeft het Kankerregister aan dat de daling van colorectale kankerdiagnoses tegenover 2019 het minst uitgesproken was in Vlaanderen: - 9 % in Vlaanderen versus - 14 %, zowel in Brussel als Wallonië. Ik denk dat dat kan worden verklaard door de grotere deelname aan het bevolkingsscreeningsonderzoek in Vlaanderen, vergeleken met Brussel en Wallonië. Zelfs bij een iets gedaalde participatiegraad door de covidpandemie bleef de deelname in Vlaanderen hoger en werden op die manier meer colorectale kankers opgespoord. Dat is het resultaat van een snellere inhaalbeweging in de tweede helft van 2020.

Zowel verschillen in de organisatie van de screeningsprogramma’s, het inhalen van uitgestelde uitnodigingen voor stoelgangtest in Vlaanderen, die systematisch via de post worden verstuurd, alsook de bereidheid en de toegankelijkheid van het vervolgonderzoek, de coloscopie, kunnen daartoe hebben bijgedragen.

Ook de vermoedelijke impact van andere COVID-19-gerelateerde factoren, zoals het uitstel van het doktersonderzoek bij symptomen en de tijdelijke afbouw van niet-dringende raadpleging en ingrepen, hadden vermoedelijk een grotere impact in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Wallonië ten opzichte van Vlaanderen.

De mate waarin de volksgezondheid, ook op het vlak van preventie, goed en sterk georganiseerd is, heeft natuurlijk consequenties voor de impact van COVID-19. Dat is een heel belangrijke les over tot de veerkracht van het systeem. Daarover zult u het ongetwijfeld met mij eens zijn, mevrouw Gijbels. Dat heeft in Vlaanderen op dat vlak wel beter gefunctioneerd dan in Brussel en Wallonië, denk ik. Dat lijkt intuïtief gezien toch de conclusie. Ik hoop dat de regio’s daarover ook nadenken.

Het Kankerregister doet nader onderzoek naar de kankerincidentie in de periode van de covidpandemie, onder meer naar eventuele verschillen in het stadium van de kankers bij diagnose en geografische verschillen.

20.03 Frieda Gijbels (N-VA):

Ik dank u voor uw antwoord. Er zijn inderdaad nog een aantal bijkomende percentages opgedoken, die toch wel opvallende verschillen aanduiden.

Ik ben het met u eens dat preventie- en screeningsprogramma’s belangrijk zijn om de algemene volksgezondheid op te trekken. Het zal u niet verbazen dat ik er een pleidooi in lees voor een regionalisering van de volledige gezondheidszorg. Het zou overigens ook voor Wallonië een goede zaak zijn, mocht men er inzien dat ze kunnen besparen door meer in te zetten op preventie, middelen die men in nog meer preventie kan investeren. Het ondersteunt ons pleidooi alleen maar.

Ik betreur de ontbrekende diagnoses: alleen al in Henegouwen ontbreken er 866. Dat is ontzettend veel en zal bovendien nog toenemen, zoals zal blijken uit cijfers voor de jaren volgend op 2020. Een late diagnosestelling kan levensbepalend zijn. Hopelijk hebben de regio’s er dus de nodige lessen uit getrokken en zetten ze meer in op preventie. Een regionalisering van de gezondheidszorg zou daar al flink aan bijdragen.