Faagtherapie - Mondelinge vraag aan minister Vandenbroucke

26 mei 2021: ingediende mondelinge vraag in de commissie Volksgezondheid.

15 juli 2021: commissie 

05.01 Frieda Gijbels (N-VA): 

Mijnheer de minister, de resistentie van bacteriën aan antibiotica is een ernstig probleem, waarbij er voor bepaalde aandoeningen slecht met moeite bepaalde antibacteriële medicatie kan worden gevonden. Er moet dus een strijd gevoerd worden op verschillende fronten. Een belangrijk punt is het beperken van het gebruik van antibiotica, zowel in de menselijke geneeskunde als de diergeneeskunde. Een ander belangrijk punt is het blijven zoeken naar alternatieven om multiresistente bacteriën te lijf te kunnen gaan. In uw beleidsnota verwees u heel kort naar de faagtherapie. Dat viel mij op want dat interesseert mij bijzonder. Ik heb daarover volgende vragen. Hoeveel behandelingen met faagtherapie werden er de laatste vijf jaar, per jaar, uitgevoerd in België? Waren deze succesvol? Werden er ernstige nevenwerkingen gerapporteerd bij het FAGG? Bestaat er een nationaal register voor deze behandelingen? Wie betaalt deze behandelingen? Welke zijn de expertisecentra voor faagtherapie? Welke acties plant u te ondernemen op dit vlak?

05.02 Minister Frank Vandenbroucke: 

Mevrouw Gijbels, het gebruik van bacteriofagen in de bestrijding van antibioticaresistente bacteriën kent een lange klinische geschiedenis in Oost-Europa en een recent westers onderzoek bevestigt het potentieel. Dit heeft dus een zekere traditie. Recent westers onderzoek – als ik mij zo old fashioned mag uitdrukken – bevestigt het potentieel daarvan. Alhoewel er nog geen commerciële producten op de markt zijn, kijken meer en meer artsen naar fagen als redmiddel bij onbehandelbare infecties. In West-Europa speelt België op dat vlak een absolute pioniersrol. In 2016 leverde het FAGG een wetenschappelijk-technisch advies aan het Militair Hospitaal Koningin Astrid in verband met het gebruik van natuurlijke bacteriofagen. Dit advies stelde dat bij voorlegging van een analysecertificaat van een erkend laboratorium, bacteriofagen in de vorm van een magistrale voorbereiding kunnen worden afgeleverd voor een specifieke patiënt. Dat is uniek in Europa en laat ons land toe een kennisvoorsprong op te bouwen op het gebied van productie en gebruik van fagen. In België worden bacteriofaagproducten aangemaakt in het Militair Hospitaal en de kwaliteitscontrole wordt uitgevoerd door Sciensano. U vroeg hoeveel behandelingen per jaar er zijn geweest de voorbije vijf jaar. Het waren er gemiddeld 12 per jaar in de periode 2015-2019, met een stijgende trend. In 2019 werden er 17 behandelingen toegepast. Vanuit de instellingen die de behandeling toepassen, wordt gemeld dat er successen behaald werden met bacteriofaagtherapie in ernstige situaties waar antibioticatherapie faalde. Een belangrijk probleem is dat er nog een gebrek is aan objectieve klinische data om de doeltreffendheid van bacteriofaagtherapie te kunnen aantonen. Er is een beperkt aantal klinische studies waarvan de resultaten gepubliceerd werden, maar hiermee kon de doeltreffendheid van de therapie niet of nog niet overtuigend aangetoond worden, soms vanwege technische redenen. Het opzetten van een gerandomiseerde klinische studie is uiteraard moeilijk voor een gepersonaliseerde behandeling, waar de te gebruiken bacteriofaag geselecteerd wordt uit een bibliotheek, op basis van de specifieke infectie van de patiënt. In de behandelingen die totnogtoe gebeurden, werd er eradicatie van de bacterie gemeld in 85 % van de behandelingen. Een belangrijke nuance hierbij is dat er in België bijna uitsluitend combinatietherapieën met antibiotica worden toegepast. Vaak is het zo dat de combinatie van fagen en antibiotica er toch in slaagt om de infectie met antibioticaresistente bacteriën uit te roeien. U vroeg naar nevenwerkingen. Het FAGG heeft geen meldingen van ernstige bijwerkingen in het kader van de faagtherapie ontvangen, op een totaal van 87 behandelingen, soms meerdere per patiënt. De behandelingen worden allemaal geregistreerd in een REDCap-database, die gecoördineerd wordt door dokter Sarah Djebara, die werkt bij het Militair Hospitaal en het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Momenteel is België een samenwerking begonnen met Zwitserland, daar is dokter Shawna McCallin verantwoordelijk, voor de creatie van een internationale databank over faagtherapie. Wie betaalt? De geneesmiddelen op basis van bacteriofagen worden momenteel vervaardigd als een magistrale bereiding. Dergelijke bereidingen worden terugbetaald door de ziekteverzekering op voorwaarde dat de producten waaruit de bereiding is samengesteld op de lijst van vergoedbare producten zijn vermeld. Dat is niet het geval voor bacteriofagen. Vooralsnog betaalt de FOD Defensie daarom de gepersonaliseerde faagproductie, ook voor burgers. Inzake expertisecentra kan ik u meegeven dat het Militair Hospitaal, met name via dokter Jean-Paul Pirnay, het eerste hospitaal in België was dat gebruikmaakte van faagtherapie. Het heeft zich dus als expertisecentrum ontwikkeld. Ondertussen wordt faagtherapie ook toegepast in verschillende universitaire ziekenhuizen. Daarbij wordt gebruikgemaakt van magistrale bereidingen van fagen, die worden aangemaakt in het MilitairHospitaal met een kwaliteitscontrole in de labo's van Sciensano. Er was een vraag over acties. Het FAGG heeft een werkgroep met de belangrijkste stakeholders opgericht. Een eerste doelstelling was het gebruik van faagtherapie in België in kaart te brengen. Die activiteiten hebben wel enige vertraging opgelopen ten gevolge van de covidcrisis. Zij zullen echter opnieuw worden opgenomen. Bovendien heeft het FAGG het thema ook op de internationale agenda geplaatst. Daarbij werd internationale samenwerking gezocht voor de uitwerking van een regulatoir kader voor bacteriofaagtherapie. Er was echter over het algemeen weinig steun van de autoriteiten van andere lidstaten, om daaraan mee te werken. Het belangrijkste argument was het ontbreken van klinische studieresultaten. Mogelijks geven de lopende gesprekken rond de herziening van het Europese farmaceutische wetgevende kader de gelegenheid opnieuw aandacht voor het dossier te krijgen. Het FAGG heeft bij het European Directorate for the Quality of Medicines of EDQM ook een verzoek ingediend, om in het Europese Farmacopee een tekst op te nemen over de kwaliteitsvereisten voor bacteriofagen. Dat zou toelaten geharmoniseerde kwaliteitsstandaarden te definiëren voor die producten, wat meer duidelijkheid zou scheppen voor artsen, apothekers, producenten en investeerders. Het EDQM heeft op basis van dat verzoek van ons land een werkgroep opgericht, om de haalbaarheid, toepasbaarheid en impact van een dergelijke tekst voor kwaliteitsvereisten te onderzoeken. Een medewerker van Sciensano is voorzitter van die werkgroep. In ons Nationaal Actieplan One Health Antimicrobiële Resistentie wordt de mogelijkheid onderzocht van de oprichting van een nationaal faagtherapiecentrum, waar fagen worden geïsoleerd, getest, bewaard en verdeeld. Dat nationaal faagtherapiecentrum, bijvoorbeeld het Militair Hospitaal, zou onder supervisie van de gezondheidsautoriteiten staan en opereren in interactie met de nationale stakeholders. Het ondersteunend wetgevend kader zou gebaseerd kunnen worden op het quality by design-concept, dat meer en meer wordt toegepast in de ontwikkeling en productie van biofarmaceutische middelen. In dat concept zou het commercieel belang worden verwijderd met een maximalisatie van klinische beschikbaarheid en controle over het klinisch gebruik.

05.03 Frieda Gijbels (N-VA): 

Mijnheer de minister, ik ben heel blij dat wij een pioniersrol spelen op dit vlak. U zegt zelf dat maar een beperkt aantal gevallen wordt behandeld per jaar. In 2019 werden negentien behandelingen uitgevoerd, die vaak wel succesvol zijn. Voor de patiënten die uitbehandeld zijn met antibiotica en die toch vaak ernstige infecties hebben, is het een kwestie van leven of dood, dus ik ben heel blij dat er hier verder op wordt ingezet. Ik vind het wel heel apart dat Defensie betaalt, ook voor burgers. Ik kijk uit naar een meer structurele oplossing op dat vlak, zodat het kan worden verankerd in het arsenaal dat wij ter beschikking kunnen stellen van patiënten die besmet worden met multiresistente bacteriën.