Fraude met voedingsproducten - Schriftelijke vraag aan minister Clarinval

4 mei 2021

Mijnheer de minister, 

Deze week bereikte ons het bericht dat er sprake is van fraude met tonijn, hetgeen aan het licht kwam door een controleactie van het FAVV eind 2020 in het kader van de actie ‘Tonijn 2020’. Uit het persbericht van FAVV blijkt dat fraudeurs tal van technieken hanteren om het uitzicht van de vis te verbeteren en eventuele bederfelijkheid te verbergen. Bovendien blijken de gebruikte producten nefast te zijn voor de volksgezondheid. Circa 80 ton zou in beslag zijn genomen. 

Waaruit bestond de actie Tonijn 2020 precies? Kan u een overzicht geven van de gecontroleerde producten, de aangetroffen stoffen en de concentraties van deze producten?

Hoeveel controleurs van de Nationale Opsporingseenheid (NOE) en elke lokale controle eenheid (LCE) van het FAVV werden voor de actie ‘Tonijn 2020’ ingezet? Hoeveel bedraagt de totale kostprijs van deze operatie? 

Uit welke landen werd de tonijn geïmporteerd? Welke stappen werden ondernomen ten aanzien van deze importerende landen?

Hoe zal de consument hiervan op de hoogte gesteld worden en dus in staat zijn om frauduleuze tonijn te herkennen? 

Werd er naast tonijn, nog ander voedsel in de vissector of daarbuiten in beslag genomen? Is bekend of het gebruik van deze frauduleuze technieken ook worden toegepast bij andere voedingsproducten? 

Kan u een overzicht geven van concrete projecten die zijn opgezet of worden gepland om fraude bij andere voedselproducten op te sporen, naar analogie met ‘Tonijn 2020’? 

Kan u een overzicht geven van acties om dergelijke fraude in de toekomst te vermijden? 

Dank voor uw antwoorden, 

Frieda Gijbels 

Antwoord van minister Clarinval op 19 juli 2021: 

Actie tonijn is opgestart in 2019 naar aanleiding van meldingen in het Food Fraud Network van de EU Commissie inzake illegale behandelingsmethodes voor tonijn. De nationale opsporingseenheid (NOE) van het FAVV heeft een scenario opgemaakt en de actie op punt gesteld in 2020. De dienst NOE is een opsporingseenheid binnen het FAVV met als doel het opsporen van fraude. Tijdens de actie Tonijn 2020 heeft de NOE zowel verse als diepgevroren tonijn geanalyseerd en zich gefocust op onderstaande parameters. Deze parameters duiden allen op kleurverandering en fraude

Nitraat/nitriet - 25 stalen (13 conform/ 12 niet-conform) – waarden tussen 6 mg/kg en 16 mg/kg

Ascorbinezuur - 29 stalen (13 conform en 16 niet-conform) – waarden tussen 400 mg/kg en 3140 mg/kg

Kleurstoffen (o.a. Amarant) - 16 stalen (allen conform)

Koolstofmonoxide  (1 conform en 5 niet-conform) – waarden tussen 2,39 mg/kg en 7,05 mg/kg

Voor de actie Tonijn 2020 werden er in totaal 2 controleurs/inspecteurs ingezet van de NOE en 1 à 2 controleurs/inspecteurs per lokale controle-eenheid van het FAVV gespreid over meerdere dagen in de periode van 01/09/2020 tem 30/09/2020, al dan niet gekoppeld met andere taken. De controle en bemonstering werd in vele gevallen uitgevoerd door de lokale controle-eenheid en de administratieve opvolging, zoals het opleggen van maatregelen, gebeurde door de NOE. Een detail berekening van de kostprijs is dus niet evident en niet voorzien in de databanken van het FAVV.

In volgorde van grootteorde (i.e. meeste non-conformiteiten eerst), kwamen volgende landen naar voor bij non-conforme staalnames:

Vietnam

Nederland

Spanje

Voor een non-conformiteit en betrokkenheid van andere landen is er een Administrative Assistance and Cooperation System Food Fraud (AAC-FF) bericht verstuurd. AAC-FF is een elektronisch systeem voor de uitwisseling van informatie tussen de Europese lidstaten in het kader van voedselfraude. Deze AAC-FF berichten werden door de Europese Commissie opgepikt en deze heeft een officieel schrijven gericht aan de Vietnamese autoriteiten om een einde te stellen aan de niet-naleving van de Europese regelgeving. De NOE is de beheerder van dit AAC-FF systeem voor België voor alle competenties die onder de Official Controls Regulation (Verordening 625/2017 betreffende officiële controles) vallen.

4. Het FAVV heeft deze actie actief gecommuniceerd naar de consument om deze te waarschuwen en bewust te maken. Het Agentschap wil op deze manier de consument erop wijzen dat ze voorzichtig moet zijn met te verleidelijke aanbiedingen. Een te felle kleur van tonijn betekent niet noodzakelijk dat de vis verser is. De consument kan steeds contact opnemen met het FAVV (via het meldpunt) wanneer hij/zij twijfelt over de veiligheid van een product. Elke vraag of klacht wordt zorgvuldig behandeld.

5. Binnen deze actie is er enkel en alleen tonijn in beslag genomen, er werden geen andere levensmiddelen geviseerd gedurende deze actie, vandaar de naam actie Tonijn. De NOE voert naast hun reguliere fraudeonderzoeken jaarlijks een 15-tal acties uit n.a.v. fraudesignalen in deze of gene sector in de ganse voedselketen. Deze frauduleuze technieken die bij deze actie geviseerd werden kunnen ook toegepast worden bij andere vissoorten (o.a. tilapia) waarbij de rode kleur van nature aanwezig is en wordt gelinkt aan de versheid van het product. Daarnaast bestaat ook de mogelijkheid om de kleur van vlees, vleesproducten en vleesbereidingen te manipuleren door middel van deze frauduleuze technieken. Deze methode werd tot op heden echter niet teruggevonden in andere voedingsmiddelen.

6. Naast de tonijnactie in 2020 is er een actie georganiseerd door de NOE in samenwerking met het departement Landbouw & Visserij, de FOD Economie en de scheepvaartpolitie in het kader van de illegale vishandel. Daarnaast zal in 2021 een extra actie worden georganiseerd in de vissector, waar zowel ingevoerde als Belgische producten het doelwit zullen zijn. Aangezien deze actie nog niet heeft plaatsgevonden, kan er geen mededelingen gedaan worden over de organisatie van deze actie. Uiteraard worden ook in andere sectoren gecoördineerde acties opgezet als er fraudesignalen worden gecapteerd door de NOE en waar een grondige risico-analyse aan vooraf gegaan is en de capaciteit dit toelaat. Bijvoorbeeld een actie om gebruik van Sulfiet op te sporen dat gebruikt wordt om vlees (producten) rood te kleuren. Naast de gecoördineerde acties behandelt de NOE uiteraard ook individuele dossiers wat betreft voedselfraude, zo werden in 2020 1419 nieuwe meldingen gemaakt van potentiële voedselfraude. Deze 1419 meldingen resulteerden in 792 onderzoeken behandeld door de NOE, waarvan 16 % i.s.m. het Parket. In het jaarverslag op de FAVV website kan u meer cijfers vinden van andere acties en resultaten betreffende fraudebestrijding door NOE. Daarnaast is er ook nog het ECOFIN-fraudescore project om zo proactief fraude op te sporen, maar dat dit project komt omwille van budgettaire redenen niet van de grond.

7. Deze resultaten hebben ervoor gezorgd dat het FAVV zijn fraudebestrijding bij tonijn verder zet aan de hand van 5 concrete acties:

De analyse op koolstofmonoxide wordt opgenomen in de routinecontroles van het FAVV (controleprogramma van 2021).

Verdere controle op de invoer van tonijn die afkomstig is uit derde landen (met een focus op producten waarbij ‘licht gerookt’ wordt vermeld op het etiket).

Bewustmaking van de consument: we willen de consument erop wijzen dat ze voorzichtig moeten zijn met te verleidelijke aanbiedingen. Een te felle kleur van tonijn betekent niet noodzakelijk dat de vis verser is. De consument kan steeds contact opnemen met het FAVV (via het meldpunt) wanneer hij twijfelt over de veiligheid van een product. Elke vraag of klacht wordt zorgvuldig behandeld door onze experten.

Waakzaam blijven en fraudesignalen opvangen: pogingen tot fraude zullen er altijd zijn en de technieken die worden gebruikt evolueren voortdurend. Het FAVV en de controleurs op het terrein blijven waakzaam en stellen hun kennis voortdurend bij.

Communiceren via een netwerk: informatie wordt uitgewisseld onder lidstaten die deel uitmaken van het netwerk voor fraudebestrijding van de Europese Commissie (AAC-Food Fraud Network). In dit netwerk speelt het FAVV een pioniersrol. Het FAVV neemt deel aan internationale acties voor fraudebestrijding, enz. Fraudeurs werken namelijk over grenzen heen.