Oversterfte zomer 2022 - Mondelinge vraag aan minister Vandenbroucke

Commissie Gezondheid 10 januari 2023: 

05.01 Frieda Gijbels (N-VA):

Mijnheer de minister, ik stelde u eerder al vragen over de oversterfte in 2021 en de provinciale verschillen. Uit recent onderzoek van Sciensano blijkt dat de oversterfte van de zomer van 2022 een combinatie was van COVID-19 en de hitte. Sciensano spreekt hierbij van de grootste oversterfte in twintig jaar. Sciensano beschikt echter nog steeds niet over de specifieke doodsoorzaken. Er kan dus niet helemaal duidelijk worden achterhaald wat de achterliggende reden is.

Het is niet zo verwonderlijk dat de oversterfte voornamelijk in de oudere leeftijdscategorieën te vinden is. Minder verwacht is echter wel het grote verschil tussen mannen en vrouwen. Meer dan 80 % van de gevallen van oversterfte voorbije zomer betroffen vrouwen.

In hoeverre werd er geanticipeerd op mogelijke oversterfte door hitte, gezien de grote oversterfte die we zagen in augustus 2020? Welke maatregelen werden er getroffen?

In andere landen is er grote ongerustheid over een verhoogde oversterfte. Houden wij daar gelijke tred of zijn er afwijkingen vast te stellen?

Werd er onderzocht in hoeverre deze oversterfte te maken heeft met de hitte, COVID-19 of andere aandoeningen?

Kunt u het grote verschil tussen mannen en vrouwen verklaren?

Zijn er verschillen vast te stellen tussen de verschillende provincies, qua timing en/of ernst?

Tijdens de eerste en de tweede waarschuwings-fases voor de hitte zijn er grote verschillen waarneembaar tussen de gewesten. Hoe kan dat worden verklaard?

Ook in het najaar lijkt er sprake te zijn van toegenomen sterftecijfers. Dit kan niet meer verklaard worden door hitte. Kent men daar de oorzaak van? In hoeverre worden de sterftecijfers systematisch gescreend en geanalyseerd? Wordt er automatisch gezocht naar oorzaken? Op welke manier gaat dit in zijn werk?

05.02 Minister Frank Vandenbroucke:

Mevrouw Gijbels, ten eerste, het ozon- en hitteplan wordt opgevolgd door de werkgroep ozon en hitte binnen het NEHAP. Deze werkgroep bestaat uit leden van de federale overheid, de gemeenschappen en de gewesten en komt jaarlijks meermaals samen om de zomer te evalueren.

Ten tweede, binnen België zagen we, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in de zomer van 2020, geen hoge sterftepiek. Dat zou kunnen suggereren dat de maatregelen volstonden om pieken te vermijden, maar ik ben daar voorzichtig in. De hitte van de zomer van 2022 veroorzaakte oversterfte op verschillende plaatsen in Europa. Voorlopige cijfers spreken van minstens 15.000 doden op Europees niveau. Via de link https://fr.myeurop.info/2022/11/08/les-canicules-de-lete-2022-ont-provoq... vindt u voorlopige cijfers waaruit ik eigenlijk niet zomaar een conclusie durf te trekken.

Ten derde, gegevens rond persoonspecifieke doodsoorzaken zijn nog niet beschikbaar voor 2022. Tijdens de zomer van 2022 werden verschillende warmte- en droogterecords gebroken. De waarschuwingsfase werd vier keer afgekondigd, terwijl dat in de voorgaande jaren meestal één of twee en uitzonderlijk drie keer was. De piek van de zevende covidgolf viel tussen de tweede en derde waarschuwingsfase. Dit was de eerste keer dat een covidgolf samenviel met een zomerperiode. De zomerperiodes van 2020 en 2021 vielen telkens tussen covidgolven in.

De covidoverlijdens maakten minder dan 4 % uit van het totaal aantal overlijdens tijdens de zomerweken van 2022. COVID-19 is een bijkomende kwetsbaarheid voor oversterfte, maar voor de oversterfte tijdens de zomer van 2022 moeten we ook naar de exceptionele weersomstandigheden kijken. De criteria voor de waarschuwingsfase van het hitteplan zijn in 2017 aangepast om de regionale overheden twee dagen voorbereidingstijd te geven voor een warmteperiode, onder andere om zorguitstel te vermijden.

Ten vierde, er wordt op dit moment geen onderzoek gedaan naar mogelijke inherente verschillen in kwetsbaarheid voor oversterfte tijdens hitteperiodes tussen mannen en vrouwen. Een hogere oversterfte bij vrouwen werd evenwel ook gezien tijdens voorgaande hitteperiodes. Voor beide geslachten is er een sterke aangroei van de populatieaantallen. In relatieve cijfers is de aangroei vooral opvallend bij vrouwen vanaf de leeftijd van 95 jaar.

Ten vijfde, tijdens de covidpandemie zijn meer mannen dan vrouwen overleden, voornamelijk in de leeftijdsgroep jonger dan 85. Oversterfte wordt door Sciensano geschat op het niveau van de regio's, niet op provincieniveau.

Ten zesde, de persoonspecifieke doodsoorzaken zijn niet beschikbaar om deze observatie meer in detail te onderzoeken.

Ten zevende, er is een seizoensgebonden verloop van de sterfte door alle oorzaken, met typisch lagere sterftecijfers in de zomer dan in de wintermaanden. De winter is dodelijker door kou en griep. Verkoudheid is van nature dodelijk, maar kan ook indirect dodelijk zijn door ons immuunsysteem te verzwakken, waardoor we vatbaarder worden voor ziekte, of reeds bestaande medische aandoeningen als hart- en vaatziekten en ademhalingsaandoeningen te verergeren. De oversterfte midden oktober 2022 komt overeen met de piek in covidoverlijdens gedurende de achtste covidgolf.

Ten achtste, wat betreft de sterftecijfers worden alle oorzaken wekelijks geanalyseerd door Sciensano. Jaarlijks is er ook een analyse van de sterfteoorzaken op basis van de overlijdenscertificaten. Deze certificaten zijn beschikbaar met drie jaar vertraging.

05.03 Frieda Gijbels (N-VA):

Mijnheer de minister, als ik het goed begrepen heb, geeft u aan dat er geen hoge sterftepiek is geweest. Ik heb ook gekeken naar de grafiek en zag niet direct dat de sterfte buiten de predictie-intervallen viel. Sciensano sprak echter wel van de hoogste oversterfte van de voorbije twintig zomers en ik wist niet hoe dat precies te kaderen. We hebben daarover ondertussen een technische sessie met Sciensano gehad. Spijtig was dat zij de sterfteoorzaken niet hadden.

Zoals al u zei, hebben zij aangegeven dat de oorzaken van individuele sterfgevallen pas met drie jaar vertraging gekend zijn. Sciensano gaf aan dat de reden hiervoor is dat bij ons de procedure nog met pen en papier verloopt, terwijl de informatie veel sneller beschikbaar is in landen met een digitale registratie van de doodsoorzaken. De afgelopen tijd heeft ons het belang geleerd van zo snel mogelijk zicht krijgen op de oorzaken van overlijdens, zeker bij een toename daarvan. Ik dring erop aan om snel werk te maken van digitale procedures, zodat we die belangrijke informatie zo snel mogelijk ter beschikking hebben en de gepaste beleidsmaatregelen daarop kunnen volgen.