Hoe kunnen we burgers, politiek en media beter betrekken bij het hele ruimtevaart gebeuren?

Op 17 september 2022 mocht ik namens de Kamer van Volksvertegenwoordigers een toespraak geven op het International Astronautical Congress (IAC) in Parijs over hoe we burgers, politiek en media beter kunnen betrekken bij het hele ruimtevaart gebeuren. Hieronder vind je mijn toespraak terug. 

Dank u, meneer de voorzitter,

Geachte collega's,

Ik wil het organisatiecomité bedanken voor het uitnodigen van parlementsleden voor deze bijeenkomst. Ik denk dat het nuttig en zeer inspirerend is.
Ik wil echter beginnen met een waarschuwing. Er kan enige vooringenomenheid zijn in deze zaal. Waarschijnlijk is dit een vergadering van mensen die er al van overtuigd zijn dat ruimte belangrijk is. Dus blijft de vraag: Waarom krijgt ruimte niet de aandacht die het verdient? Is het omdat we ons niet bewust zijn van het rendement van de ruimtevaart? Is het omdat we niet genoeg beseffen hoe ruimtevaartwetenschap gunstig kan zijn voor de samenleving? Is het omdat de ruimte niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk iets is dat ver, ver weg is? Is het omdat ruimtewetenschap alleen toegankelijk lijkt te zijn voor top-intellectuelen, zoals astrofysici en rocket scientists? Is het omdat ruimtevaart nog te vaak wordt gezien als een onnodig prestigesymbool? Missies naar Mars en de maan zijn spectaculair, maar lijken weinig direct nut te hebben. Misschien zijn dit allemaal vragen of redenen die in ons hoofd spelen. Maar dat betekent niet dat we het daarbij moeten laten. Ik zou graag denken dat de perceptie veranderd kan worden.

1. Laten we beginnen met de eerste vraag. Doen we genoeg moeite om het rendement van de investering tastbaar te maken voor het grote publiek? Als ik kijk naar mijn eigen land, België, dan kan ik zeggen dat we heel wat bijdragen aan de ruimtevaart. Met een jaarlijks bedrag van ongeveer 250 miljoen euro zijn wij de grootste bijdrager van de kleinere landen aan het Europees Ruimteagentschap. Maar beseft het publiek dat het belangrijk is om dat te blijven doen? Weten ze hoeveel banen op deze manier worden gecreëerd? Het rendement van de investering zou gegarandeerd moeten zijn, maar is het niet ook raadzaam om dit heel transparant te rapporteren en te motiveren? Het is immers belastinggeld en iedere burger heeft het recht te weten hoe zijn geld wordt besteed en waarom investeringen in de ruimtevaart zichzelf terugverdienen en een goed rendement opleveren. Ruimteonderzoek en -industrie dragen bij tot onze welvaart en dat moeten we heel duidelijk presenteren. Ik geloof dat het de taak is van verkozen politici om te zorgen voor transparantie bij de besteding van overheidsgeld, in de eerste plaats omdat onze burgers dat verdienen, maar ook omdat het een groter draagvlak kan creëren voor investeringen in de ruimtevaart. België is in dat opzicht een speciaal geval, omdat er verschillende beleidsniveaus bij betrokken zijn, wat de zaken vaak ingewikkeld maakt en de transparantie niet ten goede komt. Terwijl de federale regering verantwoordelijk is voor het Europees Ruimtevaartagentschap, zijn de regionale niveaus verantwoordelijk voor de ruimtevaarteconomie. Daarom is het van groot belang dat er structureel overleg is tussen regio's en hun overheden om zoveel mogelijk samen te werken en ervoor te zorgen dat investeringen slim zijn, gericht op sterke punten en toegevoegde waarde. En ik denk dat er, althans in België, nog ruimte is voor verbetering.

2. Ruimte gaat echter niet alleen over het scheppen van banen en directe effecten op de economie. Het rendement van investeringen ligt ook op het gebied van het stimuleren van onderzoek & ontwikkeling en innovatie, met voordelen die op heel andere terreinen kunnen liggen die vaak heel dicht bij de burger blijken te liggen. Ik denk inderdaad dat het vaak onbekend is dat ruimteonderzoek een aanzienlijke waarde oplevert voor de samenleving. Weersvoorspellingen of navigatie-apps op onze smartphone zijn vandaag volledig ingeburgerd en maken ons leven aanzienlijk gemakkelijker. En we hebben deze apps te danken aan ruimteonderzoek, dat waarschijnlijk actiever aan het grote publiek zou moeten worden meegedeeld. Deze voorbeelden maken "what's in it for me" heel tastbaar. Omdat ik zelf zorgverlener ben, gaat mijn aandacht vooral uit naar het gezondheidsonderzoek dat tijdens ruimtemissies wordt uitgevoerd. Omdat het verouderingsproces in de ruimte sneller gaat, is het een uitstekend laboratorium om de invloed van bijvoorbeeld voeding en beweging op het verouderingsproces te testen. Gezondheidsonderzoek en innovatie die in de ruimte nuttig blijken te zijn, kunnen ook op aarde nuttig zijn. Er zijn talrijke voorbeelden, gaande van voedingsrichtsnoeren en bewegingsinstrumenten tot algoritmen die ademhalingspatronen bij zuigelingen detecteren. Zeer duidelijke voordelen met impact op individuele levens op aarde. En met de overvloedige aandacht in media en reclames voor antiverouderingsproducten en -therapieën, vaak met een twijfelachtige bewijsbasis, is dit aspect van ruimteonderzoek misschien het paard van Troje om brede publieke en media-aandacht te krijgen.
Ruimteonderzoek stimuleert onderzoek en innovatie door out of the box te denken. 

3. En het gaat verder dan dat. Er zijn meer toepassingen die een directe invloed kunnen hebben op onze directe omgeving of op het overheidsbeleid. De ruimte mag dan ver, ver weg zijn, de afstand heeft ook voordelen. Door op grote afstand naar de aarde te kijken, zien we de dingen letterlijk in een ander perspectief. Het observeren van de aarde levert directe voordelen op voor beleidsmakers en burgers, maar misschien zijn we ons daar nog te weinig van bewust. En waarschijnlijk maken we er te weinig gebruik van.
Aardobservatiegegevens kunnen bijvoorbeeld zeer nuttig zijn bij waterbeheer en het opsporen van gebieden met overstromingsgevaar. De afgelopen jaren heeft Europa geleerd dat het niet immuun is voor dit soort natuurrampen. De recente overstromingen in België, Duitsland en Frankrijk liggen nog vers in het collectieve geheugen. En aardobservatie kan ons helpen ons beter voor te bereiden, te voorspellen en te voorkomen. Teledetectie is ook zeer relevant in het kader van de klimaatverandering. Onze eigen Belgische PROBA-V-satelliet monitort de vegetatie, waardoor de buffercapaciteit van koolstofdioxide kan worden ingeschat. En gegevens afkomstig van teledetectie kunnen ook nuttige informatie opleveren voor eindgebruikers, zoals landbouwers, met het oog op een betere opbrengst van gewassen. Op zoveel - misschien onverwachte - gebieden kan aardobservatie het beleid sturen en evalueren. Door op grote schaal gegevens te verzamelen, door benchmarking met andere landen en regio's, kunnen problemen beter worden aangetoond en onderbouwd en kunnen ook de effecten van beleid worden geëvalueerd. Dus ook in termen van democratie en de inzichten die we de samenleving kunnen bieden, heeft ruimtevaarttechnologie een duidelijke meerwaarde. Ook voor veiligheid en beveiliging heeft de ruimtevaart veel te bieden. Wanneer de aardse infrastructuur wordt vernietigd door tegenslagen zoals overstromingen, een aardbeving of zelfs aanslagen, is de ruimte nog intact. En dat is waar satellieten zeer nuttig kunnen blijken om de communicatie te garanderen, bijvoorbeeld tussen reddingsteams. De afgelopen jaren hebben ons geleerd dat onverwachte dingen kunnen gebeuren en hebben het belang van veiligheid en risicobeheer benadrukt. Het zou een kerntaak van regeringen moeten zijn, omdat burgers in tijden van crisis van hen afhankelijk zijn. 

4. Een andere kwestie is dat ruimteonderzoek en ruimtevaartindustrie voorbehouden lijken te zijn aan zeer gespecialiseerde ingenieurs en natuurkundigen. De uitdrukking: "dat is geen raketwetenschap" weerspiegelt die veronderstelling. En natuurlijk zijn voor bepaalde hoogtechnologische processen en toepassingen gespecialiseerde opleidingen en trainingen nodig. Maar de ruimtevaartgemeenschap heeft allerlei talenten nodig. Ook marketeers zijn nodig, evenals bijvoorbeeld juristen en communicatiedeskundigen. Er is ook veel ruimte voor verbetering als het gaat om het bereiken van minderheden en vrouwelijke talenten. Waarom niet zoeken naar rolmodellen, die actief zijn in de ruimtevaartgemeenschap, om te laten zien dat er niet alleen ingenieurs en IT-specialisten nodig zijn, maar dat een grote verscheidenheid aan kandidaten kan solliciteren naar een baan in de ruimtevaartindustrie. In Vlaanderen, de regio in België waar ik vandaan kom, zijn er goede voorbeelden van samenwerking tussen de ruimtevaartindustrie en publieke observatoria. Het is een manier om burgers erbij te betrekken, misschien jonge studenten te inspireren en de ruimtevaartindustrie dichter bij het publiek te brengen. Dit gezegd zijnde, ben ik ervan overtuigd dat wetenschapscommunicatie een belangrijke rol moet spelen. Door precies uit te leggen waar het om gaat, ruimteonderzoek en innovatie, zullen minder mensen worden afgeschrikt en meer mensen tot de ruimtevaartgemeenschap worden aangetrokken. We moeten de drempel actief verlagen om de acceptatie en het enthousiasme te vergroten. We moeten meer ruimtevaartkennis opnemen in onze schoolprogramma's, burgers informeren en partnerschappen met de industrie vergemakkelijken, we moeten mediacampagnes over ruimtevaarttechnologie bevorderen en benadrukken dat we moeten blijven innoveren om de uitdagingen van een veranderende wereld aan te gaan. Slechts weinig landgenoten zullen bijvoorbeeld weten dat onze eigen, Vlaamse en Belgische ruimtevaartindustrie betrokken is bij de bouw van de James Webb-telescoop. En dat is jammer. We zouden trots moeten zijn op wat we doen en waartoe we in staat zijn. Als individueel land, als mensheid. Maar eerst moeten we actief informeren en uitleggen. Dat is een rol die politici samen met wetenschappers op zich moeten nemen. Wetenschappers moeten de technische kant op een begrijpelijke manier kunnen uitleggen. Politici moeten duidelijk kunnen motiveren waarom investeren in de ruimte in ons aller belang is. Zelfs in tijden van crisis. Vooral in tijden van crisis, wanneer innovatie des te belangrijker is om nieuwe uitdagingen aan te kunnen. We moeten niet alleen mensen naar de ruimte brengen, maar eerst en vooral moeten we de ruimte naar de mensen brengen.

Link naar mijn toespraak (2:45:00 - 2:55:15)