Salmonella in chocolade-eieren van het merk Ferrero - Mondelinge vraag aan minister Clarinval

Commissie Gezondheid 26 april 2022: 

01.01 Frieda Gijbels (N-VA): 

Mijnheer de minister, ik heb een vraag ingediend die ondertussen alweer wat achterhaald is. Ze gaat over de besmettingen die zijn vastgesteld bij producten uit de Ferrerofabriek in Aarlen. Ik meen te hebben begrepen dat de eerste link met deze fabriek gelegd is in het Verenigd Koninkrijk, maar u zult dat straks allicht nog toelichten. Nu er al wat evolutie in de zaak zit en er regelmatig nieuwe nieuwsberichten zijn opgedoken, zijn we al wat meer op de hoogte van wat er al dan niet gebeurd is. Kan u toch nog kunnen toelichten of het gaat om een besmet ingrediënt of om een besmetting in het productieproces zoals bijvoorbeeld een met salmonella besmette filter? Kan u ook kunnen toelichten om welke vorm van salmonella het gaat? Ik meen ook begrepen te hebben dat er eerder dit jaar al een besmetting met salmonella in de betreffende fabriek werd vastgesteld. Wat waren de gevolgen daar van? Welk mechanisme treedt dan in werking? Wordt het FAVV daarover niet automatisch ingelicht? Als u daar nu op terugkijkt, denkt u dat het wel aangewezen zou zijn geweest als er een automatische waarschuwing naar het FAVV was vertrokken zodat er dan toch een inspectie ter plaatse kon gebeurd zijn? Er is ook sprake van een trage communicatie door de productiesite. Ze heeft een hele tijd niet gecommuniceerd. Wat is uw mening daarover? Vindt u dat aangewezen of hebt u haar op dit gebrek aan communicatie aangesproken? Ik denk namelijk dat dit iets is wat absoluut te vermijden valt in zulke situaties. Als we dan de website van het FAVV iets nauwlettender bestuderen sinds de besmetting in de Ferrerofabriek, viel het op dat er verschillende meldingen van besmettingen met salmonella elders gemaakt werden. Werden, in vergelijking met andere jaren, dit jaar meer besmettingen vastgesteld? Indien ja, is daarvoor dan ook een oorzaak? Wat gebeurt er momenteel op de productiesite zelf? Is die nog altijd gesloten? Welk onderzoek wordt er uitgevoerd? Wat is daaromtrent de laatste stand van zaken?

01.12 David Clarinval, ministre: 

Mesdames et messieurs les députés, je vous remercie pour toutes les questions que vous avez posées pour ce dossier important. Je tenterai de leur apporter les réponses les plus claires et détaillées possibles. Tout d'abord, dans la semaine du 25 mars au 1 er avril 2022, différents messages ont été échangés sur la plateforme européenne "Rapid Alert System for Feed and Food (RASFF) concernant une contamination en Angleterre, Irlande, Allemagne, France, Suède et Pays-Bas. Les sources possibles de cette contamination étaient alors des produis en chocolat de la marque Ferrero fabriqués dans plusieurs pays. Le 31 mars, l'AFSCA a été pour la première fois informée, via RASFF, que des cas de maladies identifiés dans différents États membres pourraient être liés à l'usine Ferrero située à Arlon sur la base d'enquêtes menées auprès de patients au Royaume-Uni. L'AFSCA a immédiatement ouvert une enquête le 1 er avril et a envoyé sur place des contrôleurs sur place et le jour même. Cette enquête a établi dès ce jour qu'une contamination s'était bien produite le 15 décembre 2021 sur une ligne de production, Ferrero estimant toutefois que la situation était sous contrôle en Belgique parce que les lots concernés étaient bloqués dans l'usine et qu'il n'y avait donc pas de produits contaminés sur le marché belge. Il n'y avait, à ce moment-là, aucune base pour lancer un recall en Belgique. Le samedi 21 avril, dans la soirée, l'AFSCA a été informée par l'Irlande et le Royaume-Uni qu'ils allaient organiser un recall en collaboration avec Ferrero. Cette information à l'AFSCA n'a pas été faite par Ferrero. À défaut de nouvelles informations en Belgique, l'AFSCA n'a donc pas dû procéder à un recall en Belgique. Dans les jours qui ont suivi, plusieurs réunions ont été organisées entre l'AFSCA et Ferrero afin d'obtenir des précisions supplémentaires sur le contexte et l'origine de la contamination. Il s'est alors avéré particulièrement compliqué d'obtenir de Ferrero une vue claire de la situation et de disposer de toute l'information malgré des réunions et des contacts répétés. Lors de ces contacts répétés, il a pu être établi que le 4 avril, le lien entre les personnes malades et les produits Ferrero provenant de l'usine d'Arlon a été confirmé grâce à la technique du whole genome sequencing. Il s'agit d'une technique moderne qui permet, sur la base de l'ADN, de comparer les agents pathogènes trouvés chez les personnes malades et ceux trouvés dans l'échantillon de la denrée et de décider s'il existe un lien entre les deux. Dans ce contexte, étant donné les informations floues de Ferrero, l'Agence a décidé de publier elle-même, ce même lundi 4 avril, son propre avertissement suivi, le 5 avril, par un recall de Ferrero avec les numéros de lots. Les numéros des lots sont basés sur la période de risque allant du 15 octobre 2021 au 10 janvier 2022. La période de production visée a été déterminée de manière très large afin d'éviter, sur base des informations disponibles à l'époque, que des produits contaminés puissent encore être consommés. Le 8 avril, l'Agence a reçu des informations supplémentaires de Ferrero, à savoir deux autres contaminations après le 10 janvier qui n'avaient pas encore été communiquées. Cela a poussé l'Agence à prendre action. Le précédent rappel n'était en effet pas suffisant pour protéger les consommateurs. L'Agence a alors elle-même procédé à un rappel de tous les produits Kinder provenant de l'usine d'Arlon – quelle que soit la date de production – et a également retiré l'autorisation de l'entreprise. En d'autres termes, l'Agence a fermé elle-même l'entreprise. Les produits et les emballages spécifiques concernés par le rappel ont été publiés sur le site Internet de l'Agence. Cela concerne des Kinder Surprise, des Kinder Mini Eggs, des Kinder Surprise Maxi et des Schokobons. De administratieve sancties, gelinkt aan de tekortkomingen aan de procedures door Ferrero, zullen volgen. Intussen is de zaak ook in handen van het parket, dat op eigen initiatief een onderzoek heeft geopend. Daardoor is het zowel voor het FAVV als voor mezelf niet mogelijk om over bepaalde aspecten van het dossier te communiceren. De communicatie rond het incident met de andere lidstaten en de Europese Commissie, voor wat betreft de voedselveiligheid, gebeurt zoals gebruikelijk via het systeem van Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Voor de communicatie met derde landen wordt gebruikgemaakt van het systeem International Food Safety Authorities Network (INFOSAN). De besmetting van de Ferreroproducten werd veroorzaakt door monofasische Salmonella typhimurium. Salmonella typhimurium en zijn monofasische variant zijn types die naast Salmonella enteritidis het vaakst ziektes veroorzaken bij de mens, met klachten zoals diarree, koorts en buikpijn. Soms kunnen zich ernstige complicaties voordoen, zoals uitdrogingsverschijnselen en septicemie. Net zoals voor andere voedselpathogenen zijn de zwakkere mensen, zoals ouderen, jonge kinderen, zwangere vrouwen en personen met een verzwakt immuunsysteem, gevoeliger voor salmonellainfecties, met dus mogelijk ook ernstigere gevolgen. Informatie over de ziektegevallen wordt aan het FAVV meegedeeld door het Nationaal Referentiecentrum Salmonella en de dienst Epidemiologie van Sciensano. In dit dossier gaat het om jonge kinderen, en ongeveer de helft van de bekende gevallen in Europa diende te worden gehospitaliseerd. De medische kosten verhalen op Ferrero is een zaak voor Justitie en valt dus buiten mijn bevoegdheidsdomein. Momenteel zijn op basis van genetische analyses van de humane stammen van de monofasische Salmonella typhimurium 2 verschillende clusters geïdentificeerd. In België werden door het Nationaal Referentiecentrum Salmonella binnen de eerste clusters 29 gevallen en binnen de tweede cluster 23 gevallen geïdentificeerd. Van de eerste cluster werden zes gevallen en van de tweede cluster vijf gevallen door Sciensano nog diepgaander genetisch geanalyseerd met de whole genome sequencing techniek om 100 % zeker te zijn dat het weldegelijk hetzelfde type ziektegevallen betreft zoals in de andere betrokken landen. Via de WGS-techniek werd ook de link gelegd tussen de zieke personen en de stalen afkomstig van Ferrero in Aarlen. Bovendien bevestigen ook de enquêtes bij de zieken deze link naar de eerste cluster. De patiënten verklaren namelijk producten van het Kindergamma te hebben geconsumeerd. De enquêtes voor de tweede cluster worden momenteel uitgevoerd door de bevoegde diensten van de gemeenschappen. In andere landen waren er op 8 april 124 gevallen geregistreerd. Het incident wordt door het EFSA, het ECDC, het European Centre for Disease Prevention and Control, de Europese Commissie en de betrokken landen opgevolgd. Het werd ook beschreven in een document, een rapid outbreak assessment, dat op 12 april 2022 op de website van het EFSA en het ECDC gepubliceerd werd. Dit document wordt geüpdatet als er nieuwe informatie beschikbaar is. In Ierland en het Verenigd Koninkrijk werd twee dagen eerder dan in België, op 2 april dus, een recall georganiseerd van het product Kinder Surprise. De verklaring daarvoor is te vinden in het feit dat deze landen op dat moment al een link tussen de ziektegevallen hadden geïdentificeerd en de resultaten van de patiëntenenquêtes al beschikbaar waren. Daaruit bleek dat bijna alle zieken Kinder Surprise hadden geconsumeerd. Bovendien geeft het Verenigd Koninkrijk aan dat alle producten Kinder Surprise op de Britse markten worden geproduceerd bij Ferrero Aarlen. De recall van het Verenigd Koninkrijk en Ierland werd pas enkele dagen later uitgebreid naar andere producten uit het Kindergamma. De Europese regelgeving verplicht operatoren in de voedselketen ertoe zich in het kader van hun autocontrole ervan te verzekeren dat zij conforme producten op de markt brengen. Zij moeten daarbij een hoge hygiënestandaard hanteren, procedures opstellen en implementeren volgens de HACCP-principes, zelf stalen nemen om te analyseren en dies meer. Bedrijven kunnen hun autocontrolesysteem laten valideren via audits door een externe certificeringsorganisme, erkend door het FAVV. Ferrero beschikt over een gevalideerd autocontrolesysteem en was bovendien gecertificeerd voor verschillende privélastenboeken. L'Agence mène des inspections au moyen de check-lists harmonisées, consultables sur son site internet. Elle vérifie ainsi le respect des règles en matière d'hygiène, d'infrastructure et d'installation, ainsi que l'élaboration du système d'autocontrôle, l'application de la notification obligatoire et le dispositif de traçabilité. Pour une entreprise telle que Ferrero, dont le système d'autocontrôle est validé, la fréquence d'inspection est d'une fois tous les quatre ans. Pour les entreprises ne disposant pas d'un système d'autocontrôle validé, la fréquence est plus élevée. La dernière inspection d'hygiène à Arlon a été menée le 12 juin 2017. Aucune non-conformité particulière n'avait été décelée lors des audits annuels de validation des systèmes d'autocontrôle et des inspections. Depuis le 1er janvier 2017, 24échantillons ont été prélevés à Arlon pour une analyse des paramètres chimiques et microbiologiques - chaque fois avec des résultats favorables. Lorsqu'une entreprise constate une nonconformité via son autocontrôle, telle une contamination à la salmonelle dans le présent cas, cette non-conformité ne doit pas être notifiée à l'Agence si aucun produit en rapport avec la contamination n'a été mis sur le marché. L'entreprise doit elle-même effectuer l'évaluation des risques et tout mettre en œuvre pour remédier à cette contamination. Si l'on soupçonne que des produits potentiellement contaminés ont été mis sur le marché ou sont déjà parvenus jusqu'aux consommateurs, une notification doit alors être adressée à l'Agence en suivant les procédures prévues à cet effet, lesquelles peuvent être consultées sur son site internet et sont bien connues des entreprises. Compte tenu de la distribution hétérogène de la salmonelle dans une denrée alimentaire et de la concentration de la prévalence généralement faible, la probabilité de détecter un lot non conforme est faible. Une analyse microbiologique va seulement apporter une vérification des procédures employées en matière d'hygiène et d'HACCP. Le risque zéro pour le consommateur n'existe malheureusement pas, mais il faut évidemment s'efforcer de le réduire au minimum. Il n'est dès lors pas à l'ordre du jour d'étendre le programme d'analyse existant de l'Agence aux salmonelles. Lors de l'élaboration du programme de contrôle, l'Agence adopte une approche basée sur le risque et tient compte de toute une série de facteurs, tels que la prévalence, la gravité, mais aussi les incidents antérieurs, les habitudes de consommation. L'analyse par les entreprises dans le cadre de l'autocontrôle est sans aucun doute la meilleure méthode de détection, car elle permet de prélever de nombreux échantillons à des points critiques du processus de production, et de les examiner de manière très ciblée et continue. De ce point de vue, l'extension de l'échantillonnage par l'Agence est moins appropriée, car de toute façon, un nombre limité d'échantillons sera prélevé, ce qui est moins efficace en termes de microbiologie. Les critiques faisant état de laxisme, d'irrégularités et de lacunes dans le rapportage de l'Agence sont ici totalement injustifiées. L'Agence a réagi très rapidement et a ouvert une enquête dès qu'elle a reçu la notification via le système RASFF. Je vous l'ai précisé tout à l'heure. Elle a toujours fait passer les intérêts des consommateurs en premier, et a pris à tout moment les mesures correctes et appropriées sur la base des informations dont elle disposait à ce moment-là. Wanneer vastgesteld wordt dat er risicovolle, nietconforme producten op de markt zijn gekomen, heeft het bedrijf in kwestie zelf de plicht een recall te organiseren. Wanneer het bedrijf niet of niet voldoende snel tot actie overgaat, zoals in het geval van Ferrero, neemt het FAVV de communicatie naar de consumenten zelf in handen, om die zo goed mogelijk te informeren en te beschermen. Het is de plicht van het bedrijf om zelf te communiceren over de betrokken producten en lotnummers aan de klanten, zodat de communicatiecascade zich doorheen de hele keten, dus tussen alle afnemers tot finaal bij de consument, kan voltrekken. Ferrero heeft in deze zaak onvoldoende, te laat en onduidelijk gecommuniceerd, zowel naar de klanten als naar de consumenten toe. Als gevolg daarvan ontstond veel onduidelijkheid en grote bezorgdheid bij het brede publiek. Aangezien Ferrero zich lange tijd in stilzwijgen hulde, kreeg het meldpunt voor de consumenten van het FAVV meer dan duizend vragen en klachten. De vaakst voorkomende zijn de volgende: Ik heb een Kinderproduct gekocht. Mag ik dit nu nog consumeren? Of maakt het deel uit van de terugroeping? Hoe kan ik een terugbetaling bekomen van de aangekochte Kinderproducten? Zijn er nog andere producten van het merk Ferrero betrokken bij de terugroeping, bijvoorbeeld Nutella? Zijn Kinderproducten aangekocht in het buitenland ook betrokken bij de terugroeping? Ik vermoed dat ik ziek ben geworden na de consumptie van een Kinderproduct of een ander product van Ferrero. Wat moet ik doen? De vragen over de gevolgen voor de werknemers door de sluiting van de fabriek en het verhalen van de medische kosten van de patiënt op Ferrero, behoren niet tot mijn bevoegdheid. Voor de vragen betreffende terugbetaling van de producten verwijs ik graag naar staatssecretaris De Bleeker, die bevoegd is voor consumentenzaken. Aangaande de besliste besparingen in alle federale administraties, waaronder in dit geval bij het FAVV, bevestig ik dat zij geen enkele impact hebben gehad op het controlebeleid van het FAVV. La sécurité de la chaîne alimentaire demeure, en tout état de cause, ma première priorité. Enfin, pour conclure et par rapport aux informations concernant le personnel, je peux vous confirmer qu'il est prévu d'effectuer le paiement des rémunérations jusqu'au 8 mai. L'AFSCA travaille activement et est évidemment prête à autoriser la reprise du travail dans cette entreprise, évidemment après avoir obtenu la garantie totale que sur le plan de l'hygiène et du nettoyage complet de l'entreprise, tout sera exécuté parfaitement par des entreprises spécialisées par ailleurs et avec un programme de contrôles intensifs qui seront mis en œuvre. On espère, mais je ne peux pas m'engager sur cela, que l'on pourrait redémarrer avant le 8 mai, de telle sorte qu'il n'y ait pas de difficultés pour le personnel. Je ne peux pas m'engager sur cette date mais c'est ce que nous espérons tous. Madame la présidente, mesdames et messieurs les députés, je viens de vous livrer la totalité des informations dont je dispose concernant ce dossier. Je reste évidemment à votre disposition. 

01.13 Frieda Gijbels (N-VA): 

Mijnheer de minister, bedankt voor de uitgebreide toelichting. Het was heel interessant om die tijdslijn nog eens mee te krijgen. Ik sta versteld van de houding van dat bedrijf. Dat is hallucinant. Het is een voedselproducerend bedrijf. Beseft het wel welke verantwoordelijkheid het heeft? Het bedrijf meldt eerst niet dat er in december al een besmetting is geweest. Later verzwijgt het nog een keer dat er ook in januari een besmetting is geweest. Kortom, er werden echt dingen onder de mat geveegd. Ik heb de stellige indruk dat die whole genome sequencing er waarschijnlijk voor gezorgd heeft dat het bedrijf uiteindelijk niet anders kon dan open kaart te spelen. Ik breng hulde aan de wetenschap en de technologie. Het is goed dat dit bestaat. Hopelijk beseffen alle voedselproducerende bedrijven goed dat zulke dingen getraceerd kunnen worden. Betreffende de meldingen door het Rapid Alert System for Food and Feed werd op 25 maart een link gelegd met Ferrerochocolade. Toen werd de link nog niet gelegd met de Belgische fabriek. Hadden we daar niet wat proactiever kunnen zijn? Hadden we niet naar onze eigen Ferrerofabriek moeten gaan om te bekijken of daar eventueel een probleem was? Dit verhaal is weer een schandvlek op onze voedselveiligheid en reputatie. We hebben fipronil gehad, nu salmonella, eerder zijn er ook al voedselschandalen geweest. Zowel inzake de fipronilkwestie als nu met salmonellabesmetting wordt de link met België altijd in het buitenland ontdekt. Dat vind ik jammer. Het zou toch veel beter zijn als we daar sneller in zijn. Welke evaluatie is er gebeurd? Welke lessen hebben we getrokken? Dat heb ik wat gemist in uw verhaal. Is dat autocontrolesysteem voldoende sluitend? Kunnen we daar niet meer doen? Nulrisico bestaat niet. Besmettingen kunnen gebeuren. Dingen verzwijgen als er duidelijk iets misgaat, is echter onaanvaardbaar. Hopelijk wordt alles op alles gezet om dat in de toekomst te voorkomen. U spreekt over de heropening van de productiesite. Hopelijk mag dat snel gebeuren, voor de werknemers. U had het ook over de reiniging en de productieomstandigheden. Natuurlijk moeten die in orde zijn, maar ik meen toch dat er ook een mentaliteitsprobleem is bij sommige leidinggevenden. Ik hoop echt dat dit aangepakt wordt vooraleer tot een heropstart wordt overgegaan.